Psychoterapia poznawczo-behawioralna (cognitive behavioral therapy – CBT) jest oparta na założeniu, że ludzkie zachowania i emocje zależą od wyuczonego schematu reagowania na otaczający nas świat i sytuacje, które nam się przydarzają.

Nie zawsze jednak to, w jaki sposób interpretujemy otaczającą nas rzeczywistość, jest korzystne dla naszego funkcjonowania na poziomie psychologicznym i społecznym. Skoro jednak nauczyliśmy się myśleć w określony sposób, to możemy również oduczyć się niepożądanych schematów myślowych i zastąpić je innymi — bardziej pożądanymi. Dlatego też w procesie psychoterapii poznawczo-behawioralnej terapeuta stara się wpłynąć na procesy poznawcze pacjenta tak, by uzyskać rezultaty pod postacią zmianie jego funkcjonowania i zachowania, czyli w sferze behawioralnej.

Psycholodzy pracujący w nurcie poznawczo-behawioralnym zwracają uwagę na to, że w każdym przypadku zaburzeń i dysfunkcji zniekształcony zostaje sposób, w jaki osoba odbiera informacje z otoczenia. Parafrazując: człowiek posiadający błędne przekonania, błędnie interpretuje napływające informacje, a w rezultacie zachowuje się w sposób dysfunkcyjny. Taki zespół wyuczonych przekonań nazywany jest przez terapeutów systemem weryfikacji rzeczywistości (reality testing). Dlatego tak ważne jest, aby w terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) błędne przekonania najpierw rozpoznać, a potem zastąpić je nowymi, bardziej korzystnymi i adekwatnymi.

W standardowym ujęciu psychoterapia poznawczo-behawioralna składa się z serii spotkań z psychoterapeutą, podczas których terapeuta i pacjent/klient próbują zidentyfikować negatywny schemat myślowy leżący u podstaw zaburzonych lub problematycznych zachowań i emocji
W przypadku CBT pacjent i terapeuta koncentrują się na rozwiązaniu konkretnego problemu w możliwie jak najkrótszym czasie — można powiedzieć, że jest to terapia, której myślą przewodnią jest to, co się dzieje „tu i teraz”. Psychoterapię poznawczo-behawioralną można więc scharakteryzować jako ukierunkowaną na cel, ustrukturyzowaną, opartą o współdziałanie i krótkoterminową.

W porównaniu z innymi rodzajami psychoterapii jest określana jako metoda krótkoterminowa – trwa zwykle kilkanaście do kilkudziesięciu spotkań (raz w tygodniu). Choć pierwotnie powstała z myślą o leczeniu depresji, jest z powodzeniem stosowana także w leczeniu innych zaburzeń nastroju (m.in. dystymia, choroba dwubiegunowa), zaburzeń lękowych (m.in. lęk paniczny, fobia społeczna, zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne), zaburzeń osobowości, odżywiania, uzależnień a także w zaburzeniach psychotycznych. Jej skuteczność w terapii różnych problemów psychicznych wykazano w bardzo dużej ilości wiarygodnych badań klinicznych.